Kibar Holding CEO’su Haluk Kayabaşı ülkemizde uçak koltuğu üretilmesini ve başarı hikayesini Haber Aero’ya anlattı. Kayabaşı, iddialı bir şekilde 2023’te dünyanın en önemli beş uçak koltuk üreticisinden biri olacaklarına dikkat çekti.
Türk tasarımı, yerli ve milli uçak koltukları artık Boeing ve Airbus’ın kataloglarında yer alıyor. Türk Hava Yolları (THY) ile birlikte dünyanın çeşitli havayolları da Türkiye’de üretilen uçak koltuklarını kullanıyor. Havacılık sektörünün endüstri tarafındaki bu başarıda THY ile birlikte yerli uçak koltuğunu tasarlayıp, üreten Kibar Holding’in imzası var.
Şu an Türkiye’de üretilen uçak koltukları “TSI Uçak Koltuk Üretimi San. ve Tic. AŞ” imzası taşımaktadır. Uçaklarda denk geldiğinizde göreceğiniz “TSI” logosu da “Turkish Seat Industries” kelimelerinin kısaltılmış halidir. Kibar Holding ve THY Teknik AŞ tarafından, 2011’de eşit hisseyle hayata geçirilen TSI, uçak koltukları ve yedek parçalarını tasarlamak, üretmek, değiştirmek ve ticarileştirmek amacıyla yola çıktı. Kısa sürede ciddi gelişme sağladı. Başarılara da imza atmaya devam ediyor.
Kibar Holding CEO’su Haluk Kayabaşı, Haber Aero’ya koltuk üretim fikrinin çıkış noktasını, mevcut durumu ve şirketin gelecek vizyonunu anlattı:
6 model uçak koltuğu ürettik
Grup şirketlerimizden Assan Hanil’in ikisi Kocaeli, biri Aksaray ve biri de Bursa’da olmak üzere dört fabrikası var. Türkiye’de önde gelen birçok otomotiv firmasına ve ulaşım sektörünün tamamına koltuk geliştiriyoruz. Hem tasarım hem de malzeme geliştirme konusunda çok iyi bir Ar-Ge ekibimiz var. Kısa süre önce G. Kore’ye Hyundai’nin üreteceği hidrojen ile çalışan yeni kamyonların hava süspansiyonlu şoför koltuğunu ihraç ettik.
Diğer taraftan Türkiye’de havacılık sektöründe çok az ürün üretildiğini keşfettik. Ar-Ge ekibimizle 2010 yılında düğmeye bastık ve iki yıl boyunca çalışarak iki farklı uçak koltuğu geliştirdik. Akabinde THY ile görüşmelere başladık. Ürünlerimizin ilgi görmesi üzerine ortak bir şirket kurduk. Bu yeni şirkete tüm mülkiyet haklarını da devrederek Avrupa, Amerika ve ülkemizde Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü’nden (SHGM) izin almak üzere müracaatlarımızı yaptık. Çarpışma testi, hafifliği, yanmazlık ve daha birçok testi içeren sertifikasyon süreci 2014’e kadar devam etti. Tüm süreçleri başarıyla geçtik ve 2014 yılında ilk koltuğumuzu üreterek, THY uçaklarına monte etmeye başladık.
İlk tanıtımda ekonomi sınıfında iki model vardı. Şu an ekonomi sınıfında Elesa, Elesa S, Epianka, Skysofa ve Miligram olmak üzere beş, business classta ise yakında açıklayacağınız Royalux koltuğu var.
Tüm koltuklarımız teknolojik, modern ve kaliteli. Fakat low cost (düşük maliyetli) taşımacılık yapan havayolu şirketleri de hafif koltuklar tercih ediyor. Bu nedenle Miligram modelini yeni geliştiriyoruz. Koltuklarımızın genel ağırlığı 11-14 kg arasında. İki yıllık Ar-Ge çalışmalarımız sonucunda yaklaşık 7-8 kilogram ağırlığında bir koltuk geliştirmiş olacağız.
Dar gövde, geniş gövde ve kısa mesafeye göre koltuk tipleri değişebiliyor. Yeni bir business class koltuğunun tasarımının son rötuşları yapıldı. Teknik özelliklerini THY ile birlikte kurguladık. Şu anda sivil havacılık kurumlarından izin alınma aşamasını yaşıyoruz. Tahmin ediyorum önümüzdeki yılın ilk yarısında da tüm bu sertifikasyon sürecini tamamlamış ve üretime başlamış olacağız.
ABD ve Türkiye’de üretim yapıyoruz
Uzun mesafeli uçuşlarda koltuklar daha teknolojik ve konforlu oluyor. Havayolu şirketleri ülke içinde genelde bir saat kadar uçtukları için koltuk mesafelerini biraz daha daraltıyorlar. Biz de bu uçaklar için konfordan feragat etmeden daha hafifi koltuklar üretiyoruz.
Boeing 787’ye koltuk üretiyoruz. Örneğin Amerika’dan buraya gelip, Samsun’a giden uçağın koltuklarını biz Amerika’da monte ettik. Üretime kısa bir ara verip yeniden başlayan Boeing 737 Max için de koltuk üretiyoruz. Bütün parçaları Türkiye’de üretiyor, Seattle’daki üretim tesisimize montaj için sevkiyat yapıyoruz. Boeing’in THY için ürettiği uçakların montajı da bize ait.
Bir Türkiye’de bir de Seattle’da üretimimiz var. Airbus yakın olduğu için doğrudan Türkiye’den ihracat yapıyoruz. Airbus A320, A330, A350 uçaklarının kataloğa girmiş tedarikçisiyiz. Şu an gündemde olan, en fazla sipariş edilen, en fazla kullanılan uçaklara koltuk geliştiriyoruz.
Uçak koltuğu 4,2 milyar dolarlık bir pazar
2023’te dünyanın en önemli beş uçak koltuk üreticisinden biri olmayı hedefliyoruz. Teknoloji ve tasarım yoğun, zorlu bir pazardayız. Yeni üretilen uçaklara yapılan montaj, eski uçakların bakım onarım çalışmaları birlikte hesaplanınca pazarın global büyüklüğü 4,2 milyar dolar seviyesinde. Sektöre hitap eden 30-33 koltuk üreticisi olmasına karşın bizim gibi tüm ürün çeşidine sahip 7-8 şirket var. Bu şirketler arasından sıyrılarak 2023 sonunda ilk beşe girme hedefimiz için var gücümüzle çalışıyoruz.
Üretim kapasitemiz şu an 50 bin koltuk. 2023 sonuna kadar üretim kapasitemizi 100 bin koltuğa çıkarmayı düşünüyoruz. İlk beş hedefimizi yakaladığımız zaman bu kapasite yetmeyebilir. Daha da büyütebiliriz. Sektörde çok talep oluyor şirketin iki ortağı da çok güçlü olduğu için yatırımları erkene alıp, kapasiteyi artırabiliriz.
Çin’e uçak koltuğu satacağız
Havacılık sektörü bugünlerde yeniden eski haline kavuşmak için çalışmalarına devam ediyor. Pandemi öncesi Hindistan ile uzun görüşmeler oldu, sene sonundan itibaren devam edeceğiz. Malezya ile görüşüyoruz, ihalelerine teklifimizi verdik. Oman Air’e numunelerimiz teslim edildi, testlerden büyük başarı ve beğeniyle geçtik. Azerbaycan, Nord Wind, Free Bird, Anadolu Jet’e tekliflerimizi verdik. Bunun dışında Çin ile yoğun görüşmeler içindeyiz.
Uçak koltuklarının ömrü 5-10 yıl
Koltuk ömürleri uçuş sürelerine göre hesaplanıyor. Uçak koltukları ekonomi sınıfında 7-10 yıl, business classta ise 5-7 yıl arası kullanılıyor. Teknolojinin çok hızlı gelişmesi ve koltukların bu değişimi yakalama zorunluluğu kullanım sürelerini de kısaltıyor.
Koltuklarımız yüzde 80’i yerli
Bizim ürettiğimiz koltuğun yüzde 80’i yerli ve milli parçalardan oluşuyor. Eğlence sistemi için de yabancı bir şirketle çalışıyoruz. Şu an bizim ekonomi sınıfı için kullandığımız ekran genişliği dünyada ilk sırada. Business class için de tamamlanmak üzere olan ortak bir Ar-Ge çalışmamız var.
İki sınıfın da kendine göre zorlukları var. Sadece business class değil, ekonomi sınıfında da yaşanan arızalar, sorunlar bizim alanımız. Bakım onarım da bir sertifika gerektiriyor. Fakat temelde bir modeli ya da işi geliştirdikten, süreçlerini belirleyip, sistem altyapısını kurduktan sonra insan kaynağını ve üretim tesisini de işin içine dahil ettiğinizde hiçbir şey zor değil. Yeter ki uçtan uca tedarik zincirini ve üretim altyapısını kurmuş olun.
Ekonomi 1500, Business koltuk 35 bin dolar
Ekonomi sınıf koltuğu fiyatları 1500-200 dolar arasında değişiyor. Business classta yelpaze çok geniş. Kısa mesafe business class koltukları 10-15 bin dolar civarında. Bir de full flat yatan koltuklar var uzun mesafe için, bunlar da 30-35 bin dolar civarında. Aralarda ciddi bir fark var.
Business classta beklenti çok fazla olduğu için rekabet de yoğun. Koltuğunuz hem konforlu hem hafif olacak, aynı zamanda müşteriyi memnun edecek. Teknolojik olması gerekiyor, her türlü yenilikçi uygulamaları koltuğa uygulamış olmanız lazım. Kullandığımız tüm malzemelerin bir ömrü var ve bu ömür biçilen 7-10 yıldan daha uzun aslında. Havayolu şirketi tüm koltukları değiştirmek istemese bile gereken bakım onarımları yaparak ürettiğimiz koltukların yıpranmaları giderebiliyoruz.
Boeing ve Airbus bizi tavsiye ediyor
Boeing ve Airbus’ın kataloglarında tedarikçi olarak yer alıyoruz. Boeing ve Airbus anlaşma yaptığı havayolu şirketlerine bizi tavsiye ediyor. O firmalarla görüşmeler yapıyoruz. Bunun sonucunda firmalara ürün satmaya çalışıyoruz.
Bunun dışında koltuk yenilemek isteyen havayolu şirketleri oluyor. Potansiyel şirketlerin filolarında yer alan uçakların sayısına, marka, model, yaş gibi verilerine sahibiz. Koltuk değişim zamanı gelen firmaları sıralıyor ve görüşüyoruz. Eğer pandemi araya girmeseydi birkaç şirketle daha anlaşmış olacaktık.
COVID-19 için ürün geliştirdik
Pandemiye yönelik talepler aldık ve çalışmalar yaptık. Özellikle iki koltuk arasındaki kişisel irtibatı kesecek birtakım ürünler geliştirdik. Ekonomi sınıfında orta koltukta oturanların yaşadığı kolçak sorunu gibi meselelerde gündemimizde, ancak buna çözümü üretmek oldukça zor. Koltuğun maliyeti ve ağırlığı artıyor. Bir kolçak ağırlığını toplam kapasiteyle çarptığınız zaman uçağın genel ağırlığına ek yük bindirmiş oluyorsunuz. Bu da uçağın hem yakın maliyetini artırıyor hem de taşıyacağı kargo kapasitesini düşürüyor.
Havacılık ve savunma için alüminyum üreteceğiz
Biz Türkiye’nin en büyük, Avrupa’nın ise beşinci büyük alüminyum üreticisiyiz. Yılda 300 bin ton alüminyum üretiyoruz ve bunun yüzde 80’ini ihraç ediyoruz. Batı Avrupa ve Amerika gibi büyük pazarlara ürün alüminyum tedarik ediyoruz. Fakat ne yazık ki koltuklarda kullandığımız özel alaşımlı alüminyumları üretecek yatırım Türkiye’de yok. Havacılık ve savunma sanayiinde kullanılan çok özel alaşımlar ne yazık ki ithal ediliyor. O yatırımı yapmak üzere de grup olarak çalışmalarımız devam ediyor.
Assan Alüminyum Ar-Ge departmanı belki de Avrupa’nın en iyi Ar-Ge’lerinden biri. Kendi üretimimiz olan, patentini aldığımız alaşımlarımız var. Birçok kritik alaşımın çalışmaları devam ediyor.
Alüminyum şirketini biz 1987 yılında kurduk. TÜBİTAK ile yıllardır ortak çalışmalar yürütüyoruz. Gebze Teknik Üniversitesi, Ortadoğu Teknik Üniversitesi, Koç Üniversitesi, İstanbul Teknik Üniversitesi, Yıldız Teknik Üniversitesi gibi üniversitelerle iş birliği yapıyoruz. Bu ilişkiler ve kendi bilgi birikimimizi harmanlayarak yeni yeni alaşım çalışmalarına devam edeceğiz. İleride yatırım yaptığımızda alaşımlar üretime hazır hale gelecek.
Bir vida bile sayısız testten geçiyor
Uçak koltuklarının sertifikasyon süreçleri çok uzun sürüyor çünkü havacılıkta hataya yer yok. Ürettiğimiz bir vidanın bile sayısız testten geçmesi bu yüzden anlaşılabilir bir durum. Otomotiv sektöründe de durum aynı. Tek fark otomotiv firmalarının testleri kendilerinin yapması. Bu da doğal olarak sertifikasyon süreçlerini kısaltıyor. Kalitesi açısından hiçbir fark söz konusu değil.
Business koltukları İtalyanlar tasarlıyor
Tasarımın bir görsel bir de teknik kısmı var. Business class için İtalya’dan konunun uzmanı tasarımcılarla çalışıyoruz. Kendi Ar-Ge ekibimizle çalışmaları devam ettirerek nihai hale getiriyoruz. Süreçlere muhakkak satışı yapacağımız havayolu şirketlerinin fikirlerini de dahil ediyoruz. İhtiyaçlarını belirliyor ve buna göre çalışmalarımıza yön veriyoruz.
Şirket olarak bu pazara girdikten sonra uçağa biner binmez koltuklara bakmaya başladım. İlk koltuk montajımızdan sonra Ankara seyahatimde kendi koltuklarımıza denk geldim. Kabin memurundan fotoğrafımı çekmesini rica ettim. Arkamızdan bir yolcu ‘herhalde uçağa ilk kez biniyor’ dedi. Bu derece ilgiliyim ve tespitlerimi fotoğrafla belgelerim. Hatalarımızı, eksiklerimizi doğrudan aktarırım. Bunu benim gibi seyahat eden grup şirketi çalışan arkadaşlarımızdan da rica ediyorum. Özellikle gençlerin fikirleri çok önemli.
Şimdi bu tecrübelerimiz sonrası şimdiki business class koltuğumuzda yukarıdan yakılan ışığı aşağıya alıyoruz. Koltuk düğmesine bastığınızda koltuk tamamen arkaya gitmeyecek, yavaşça arkaya gidecek. Ayak destek noktası da aynı şekilde. Telefonunuzu kabloya koymayacaksınız, şarj kutusuna koyabileceksiniz. Yani en ileri teknolojileri kullanmaya başladık. Sertifikasyon sürecini bekliyoruz.
Uçuşlarımda koltuklara dikkat ederim
Pandemi öncesi ayda bir ya da iki kez seyahat ediyordum. Ayda bir kez uzun uçuş, kalanlar da Avrupa seyahati oluyordu. Dikkat ettiğim hususların başında koltuklar geliyor. Rahatlığı önemli. Avrupa’da birçok ünlü markada eskimiş koltuklara rastlıyorum. İkinci olarak servise dikkat ederim. THY bu konuda diğer havayolu şirketlerinden kat be kat ileride. Ben otuz senedir başka bir havayolu şirketiyle en fazla bir ya da iki kez uçmuşumdur.
THY ile yaptığım bütün uçuşlar konforluydu. Hem ekonomi sınıfı koltukları hem de business class koltukları oldukça keyifli ve konforlu. İki sene evvel Ali Kibar Bey ile birlikte acil bir planlamayla ekonomi sınıfında uçtuk ve koltuklarımızı deneyimleme imkânımız oldu. Birbirimize dönüp ‘iyi ki üretmişiz’ dedik.