KKTC’de evvelsi gün ilk defa yurtdışı temaslısı olmayan bir COVID19 hastası saptandı. Bir otelin muhasebe servisinde görev yapan, dolayısıyla misafirlerle doğrudan teması olmayan bu kişi COVİD19’u kimden kapmış olabileceği konusunda bir tahminde bulunamıyor. Bu tür hastalar “öksüz hasta” (orphan patient) olarak tanımlanıyor.
Bu durum KKTC’de hastalıkla mücadelenin daha zor hale geleceğinin bir işareti. Hastamıza asemptomatik olduğunu düşündüğümüz bir başka taşıyıcının bu hastalığı bulaştırdığını düşünürsek, bu kişinin bulaştırdığı başka bir hasta kısa zamanda ortaya çıkmazsa temaslı takip ekiplerinin çok zorlanacağı açık. Bu şekilde hastalık toplumda hızla yayılabilecek. Nitekim hastamızın eşi de dün pozitif çıktı.
45 günü aşkın bir süredir sadece yurtdışından gelen kişilerin ve onların temaslılarının bir kısmının pozitif çıkması zaten pek normal bir durum değildi. İki PCR testine rağmen, hala binde iki oranında hastanın topluma karışması istatistiksel olarak bekleniyordu. Ayrıca, Türkiye’de salgının iyice yaygınlaşması, Türkiye’de bazı kişilerin test yaptırmadan sahte negatif test sonucu alarak KKTC’ye geldiği dedikoduları, KKTC Hükümeti’nin Türkiye’deki rejime yakın bazı kişilere ülkeye girerken test muafiyeti tanıma girişimleri (her ne kadar yalanlandıysa da evvelsi gün internette belgenin fotoğrafı dolaşıyordu) hastalığı kontrol etmede zaten ekstra zorluklar yaratıyordu. KKTC’nin biraz Nasreddin Hoca’nın türbesi gibi olduğunu da ayrıca eklemek lazım. Her gün birkaç bin kişinin, salgının yaygınlaşmaya başladığı GKRY’ye geçtiğini ve geri geldiğini düşünürsek, sınır kapılarında şüphe üzerine test yapılmasının son derece yetersiz olduğu da açıktır.
Peki şimdi ne yapmalı?
Yapılacak en önemli iş pek çok uzmanın söylediği gibi, toplumda rastgele testlere hızla başlanmasıdır. Nitekim epey gecikmeli de olsa dün 100 kadar rastgele test yapıldığını Sn. Bakan’ın ağzından öğrenmiş olduk. Şimdi bu testlerin miktarını hızla arttırmamız lazım. Ancak, bu da büyük bir olasılıkla laboratuvar kapasitesini zorlayacak. Ayrıca maliyetli bir çalışma olacak.
Böyle bir durumda, yapılacak iş, toplu test (pool sampling) yapmak. KKTC’de konunun uzmanlarının çok iyi bildiğine emin olduğum bu sistemin hem maliyeti düşük, hem de negatif testler hızla ayıklanabiliyor. Toplu test şu şekilde yapılıyor: Tercihan beş kişilik gruplardan alınan örnekler laboratuvarda bir kerede inceleniyor. Eğer negatif çıkarsa beş kişinin tümü negatif anlamına geliyor. Pozitif çıktığı durumlarda ise beş kişinin testleri tek tek inceleniyor ve pozitif çıkan hasta(lar) belirleniyor. Söz konusu yöntem 18 Temmuz 2020’de FDA tarafından ABD çapında uygulanmak üzere onaylanmış.
Bu yöntemle, market çalışanları, benzincilerde çalışanlar, banka, otel ve büro çalışanları, sağlık çalışanları hızla test edilip, toplumda gizli olarak dolaşmakta olan asemptomatik hastalar hakkında fikir sahibi olunabilir.
Öneri, değerlendirilmek üzere, politika yapıcılara ve ilgili STK’lara sunulur.